Koronowska placówka stanowi połącznie dwóch instytucji: Schroniska dla Nieletnich i Zakładu Poprawczego. Schronisko dla Nieletnich to placówka opieki całkowitej, podlegająca Ministerstwu Sprawiedliwości, która realizuje funkcję diagnostyczną, resocjalizacyjną i zapobiegawczą (tzn. zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania sądowego). Kierowane są do niej nieletnie podejrzane o dokonanie czynu karalnego lub przestępstwa, a okoliczności i charakter czynu, stopień demoralizacji i nieskuteczności dotychczasowych środków wychowawczych przemawiają za przyszłym umieszczeniem w zakładzie poprawczym.

     Zakład poprawczy to placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21 roku życia, skierowanych tam prawomocnym wyrokiem sądu, podległa Ministerstwu Sprawiedliwości. Wyróżnia się zakłady poprawcze resocjalizacyjne (otwarte, półotwarte, zamknięte i o wzmożonym nadzorze wychowawczym), zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne, zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne i zakłady readaptacyjne. Przepisy szczegółowo regulują, jakie warunki musi spełniać nieletni, aby trafił do określonego zakładu poprawczego.

     Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Koronowie jest przeznaczony dla dziewcząt i funkcjonuje jako zakład poprawczy o charakterze półotwartym (z limitem 30 miejsc) i schronisko dla nieletnich o charakterze zwykłym (z limitem 10 miejsc). W Polsce są jeszcze trzy tego typu placówki dla dziewcząt, tj.: w Falenicy, Mrozach i Zawierciu.

     Resocjalizacja nieletnich, także w formie instytucjonalnej, jest ponowną, skorygowaną socjalizacją osób wadliwie przystosowanych społecznie. Odbywa się pod wpływem celowych oddziaływań wychowawców, za pomocą specjalnie do tego dobranych metod i środków oddziaływania w danym otoczeniu. Zarówno osoby resocjalizowane, jak i resocjalizujące pozostają we wzajemnych związkach, określanych przez teoretyków jako stosunki interpersonalne. Innymi słowy - wychowankowie, wychowawcy oraz ich wzajemne relacje w konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym tworzą tzw. rzeczywistość wychowawczą. Można ją opisywać analitycznie, wyróżniając jej elementy, składniki, obiekty, i pojedyncze zdarzenia, lub całościowo, syntetycznie, wyodrębniając w niej pewne całości, układy lub systemy obiektów lub zdarzeń. Ilekroć mówi się o systemach oddziaływania resocjalizującego, lub po prostu o systemach resocjalizacji, ma się na myśli drugi z wyróżnionych sposobów opisu rzeczywistości wychowawczej.

     Tak więc "systemy resocjalizacji" - to specyficzne systemy działania różniące się rodzajem, porządkiem, dynamiką i nasileniem proponowanych oddziaływań na wychowanków( Pytka 2001 ). System resocjalizacji nieletnich w Polsce (skala makro) jest określony przez Ustawę z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.2016.1654 ze zm.) oraz inne akty prawne, jak np. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U.2017.487).

     Przedmiotem niniejszego opracowania jest system resocjalizacji nieletnich w zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Koronowie (skala mikro). Celem zaś jest poznanie i opis najważniejszych elementów tego systemu oraz relacji, jakie między nimi zachodzą. W szczególności szukamy odpowiedzi na następujące pytanie: Jakie są najważniejsze elementy struktury systemu resocjalizacji w zakładzie i jakie spełniają zadania?

     Zważywszy, iż struktura systemu wyznaczona jest przez uporządkowane relacje między jego najważniejszymi działaniami, musieliśmy zatem znaleźć odpowiedź na dalsze pytania:
  a) w jaki sposób przebiega proces diagnozowania zaburzeń i dysfunkcji u nieletnich?
  b) jak projektuje się oddziaływania korekcyjno-naprawcze (resocjalizacyjne)?
  c) co zawiera szeroko rozumiana oferta resocjalizacyjna przedstawiana nieletnim
     (co się robi w placówce wzakresie opieki, wychowania, nauczania i terapii)?
  d) czy i jak dokonuje się oceny skuteczności wdrażanych działań wychowawczo-terapeutycznych
     (tzw.postępów w resocjalizacji)?
  e) jak wygląda proces usamodzielniania (opuszczania placówki) przez nieletnich?


Struktura systemu resocjalizacji nieletnich w ZP i SdN w Koronowie:

     W sposób graficzny strukturę systemu resocjalizacji koronowskiej placówki można przedstawić w następujący sposób:

    Jak wynika z powyższego modelu, do najważniejszych elementów systemu resocjalizacji w koronowskiej placówce możemy zaliczyć:
  1. Diagnozowanie.
  2. Kadrę i bazę materialną.
  3. Patronat.
  4. Indywidualny plan resocjalizacji (IPR).
  5. Ofertę resocjalizacyjną.
  6. Okresową oceną postępu resocjalizacyjnego wychowanek.
  7. Usamodzielnienie.

     Ważne też są (zaznaczone na modelu) sprzężenia między jego elementami, które w istocie decydują o tym, że jest to system (szczególnie ważne jest tu sprzężenie między "wejściem" i "wyjściem": diagnoza - usamodzielnienie, określane jako sprzężenie zwrotne).


Diagnoza:

     Zgodnie Ustawą z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (dalej: UPN), sąd przed wydaniem postanowienia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym zwraca się o wydanie kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego. Opinia taka obejmuje określenie stanu zdrowia fizycznego, poziomu rozwoju psychicznego (poziom rozwoju poznawczego w tym przebieg nauki szkolnej, charakterystyka osobowości (w tym cechy temperamentu, uczucia, potrzeby, wartości, zainteresowania, zdolności), charakterystykę środowiska rodzinnego i rówieśniczego, uwarunkowania psychospołeczne, więzi emocjonalne, system wartości, system wychowawczy, analizę procesu niedostosowania społecznego oraz kierunki oddziaływania resocjalizacyjnego.

     Diagnoza zawiera przede wszystkim ocenę wyjściowego stanu osobowości oraz ocenę środowiska rodzinnego, w którym wychowanka przebywała, które ma nadal wpływ na jej funkcjonowanie i do którego najprawdopodobniej powróci. Opracowana jest w oparciu o opinię wydaną przez zespół diagnostyczny lub RODK, obserwacje zachowania wychowanki prowadzone przez pracowników placówki i ocenę poziomu wiedzy i umiejętności szkolnych dokonaną przez nauczycieli. Elementy te pozwalają ukierunkować oddziaływania resocjalizacyjne, których efektem finalnym ma być pozytywna zamiana w funkcjonowaniu społecznym wychowanki. Diagnoza nie jest aktem jednorazowym, jest procesem stale towarzyszącym procesowi resocjalizacji nieletnich w placówce. Odbywa się cyklicznie, kilka razy w ciągu roku (min. w toku oceny postępu resocjalizacyjnego każdej wychowanki - tzw. diagnoza oceniająca).


Kadra i baza:

     Dla zapewnienia odpowiednich warunków do pracy zakład posiada stale modernizowana bazę, w której skład wchodzą:
  ⇒ budynek administracji,
  ⇒ budynek główny - internat:
     ⇒   sypialnie,
     ⇒   zaplecze higieniczno-sanitarne,
     ⇒   świetlice grupowe,
     ⇒   sala gimnastyczna,
     ⇒   biblioteka z czytelnią,
     ⇒   gabinet lekarski i stomatologiczny, 2 izby chorych,
     ⇒   izba przejściowa, izba izolacyjna,
  ⇒ budynek główny - szkoła:
     ⇒   sale lekcyjne, pracownie przedmiotowe,
     ⇒   pracownie kształcenia zawodowego (krawcowa, fryzjerka, kucharka)
  ⇒ boisko do zajęć sportowych i rekreacyjnych,
  ⇒ miejsce na ognisko z grilem,
  ⇒ zewnętrzne przyrządy do ćwiczeń fitness.

     Kadra pracownicza dyrektor, zespół kierowniczy: kierownik internatu, dyrektor szkół, kierownik warsztatów szkolnych, wychowawcy, nauczyciele, nauczyciele zawodu, psycholog, pedagog, pracownicy ochrony oraz pracownicy administracji i obsługi.


Patronat:

     Instytucja "Patrona" w zakładowym systemie resocjalizacji ma na celu - z jednej strony - pogłębienie relacji wychowawczej między kadrą pedagogiczną a wychowankami, a z drugiej - tworzyć płaszczyznę do skutecznego realizowania interwencji resocjalizacyjnych. Patronat w tym ujęciu można określić jako szczególny rodzaj więzi między pracownikiem pedagogicznym a nieletnią, oparty na wzajemnym, stałym szacunku i obopólnym zaangażowaniu w proces wychowawczy. Związek taki powinien stwarzać przestrzeń do współpracy, pozwalać na gromadzenie danych o nieletniej, formułowanie hipotez, dotyczących skutecznego oddziaływania i wyciąganie stosownych wniosków, odnoszących się do praktyki resocjalizacyjnej. Patron w pracy z nieletnią może przyjmować następujące role:
  ⇒ modelowa (do naśladowania),
  ⇒ przewodnika - mentora,
  ⇒ doradcy,
  ⇒ osoby kontrolującej,
  ⇒ eksperta,
  ⇒ terapeuty.

     Wyjątkowość tej relacji (Patron - Nieletnia) polega na tym, że to wychowanka z orzeczonym prawomocnie zakładem poprawczym wybiera spośród określonego grona doświadczonych pracowników pedagogicznych osobę, którą darzy zaufaniem, i z którą chciałaby ściślej współpracować podczas pobytu w placówce. Wieloletnie stosowanie w naszej placówce tej metody pracy (będącej w istocie odmianą antropotechniki) pokazuje, że prawidłowa relacja Patron-wychowanka może przyczynić się do tego, że nieletnie:
  ⇒ chętniej współpracują w procesie resocjalizacji,
  ⇒ są bardziej skłonne przyjmować zalecenia i obowiązki,
  ⇒ wierzą w prawdziwość, ważność i atrakcyjność stawianych celów i podejmowanych działań.

     Praca Patrona pomaga także w przeprowadzeniu pełnej diagnozy i dostosowanie odpowiednich oddziaływań resocjalizacyjnych do potrzeb nieletniego (np. przy opracowywaniu IPR-u wychowanki).


Indywidualny plan resocjalizacji:

     Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich indywidualny plan resocjalizacji (IPR) powinien zawierać:
  ⇒ rodzaje i formy oddziaływań resocjalizacyjnych, do których wychowanka zostanie włączona z podaniem
     czasu ich trwania
  ⇒ zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi wychowanka ma zostać objęta oraz jej
     indywidualne obowiązki wiążące się z przebiegiem nauczania
  ⇒ zakres i sposób współpracy z rodziną i innymi osobami w celu doprowadzenia do integracji społecznej oraz
     do usamodzielnienia
  ⇒ sposób i kryteria oceny przebiegu resocjalizacji i program przygotowań wychowanki do życia po zwolnieniu z
     zakładu.

     IPR sporządzany jest w oparciu o opinię sporządzoną przez zespół diagnostyczno - korekcyjny tut. schroniska lub inne instytucje (OZSS, poradnie psychologiczno - pedagogiczne), dokumentację szkolną, obserwacje prowadzone przez wychowawców i nauczycieli. W opracowaniu IPR uczestniczą:
  a) wychowanka,
  a) pedagog,
  b) psycholog,
  c) wychowawca danej grupy,
  d) wychowawca klasy, nauczyciele i nauczyciele zawodu,
  e) patron,

     Opracowany projekt IPR jest poddawany dyskusji podczas posiedzenia Komisji Wychowania (możliwość wnoszenia uwag, zmian przez każdego z członków Komisji), a następnie zapoznawana jest wychowanka. IPR w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Koronowie jest jednym z ważniejszych dokumentów, który ukierunkowuje pracę resocjalizacyjną, opiekuńczą, dydaktyczną, terapeutyczną i przygotowanie do zwolnienia każdej z wychowanek. Pozwala na zindywidualizowanie oddziaływań i dostosowanie ich do potrzeb oraz możliwości wychowanki. Umożliwia również prowadzenie jednolitych, a więc bardziej efektywnych oddziaływań wychowawczych. Włączenie wychowanki w opracowanie IPR powoduje, że jest ona świadomym i odpowiedzialnym za swój los uczestnikiem procesu resocjalizacji.

     Realizacja IPR odbywa się we wszystkich działach placówki. W internacie wychowawcy opracowując semestralne i miesięczne plany pracy dobierają takie formy zajęć (np.: sportowe, teatralne, plastyczne, muzyczne, kulinarne itp.) oraz ich tematykę, aby realizować zalecenia zawarte w IPR odnośnie oddziaływań resocjalizacyjno-terapeutycznych (każdy IPR zawiera wykaz zachowań wymagających korekty oraz mocne strony wychowanki). Zalecenia i wskazania IPR-ów są podstawą doboru wychowanek do grup Treningu Zastępowania Agresji oraz są uwzględniane przy corocznym naborze do kół zainteresowań. IPR-y zawierają także ważne wskazania dla wychowawców i patronów odnośnie pedagogizacji rodziców i opiekunów wychowanek. Działania w tym zakresie realizowane są podczas kontaktów telefonicznych, bezpośrednich odwiedzin w placówce, wyjazdów pracowników wraz z wychowankami do rodzin, które z różnych powodów nie nawiązują współpracy w procesie resocjalizacji swoich dzieci.

     W szkole i warsztatach szkolnych nauczyciele dostosowują plany pracy wychowawczej do potrzeb, możliwości i oczekiwań wychowanek. Ewaluacji ulega także Program Wychowawczy Szkoły, który służy realizacji celów wychowawczych, w tym zaleceń zawartych w IPR-ach. Treści kształcenia są realizowane zgodnie z planami wynikowymi ale tematyka, zakres i metody pracy uwzględniają indywidualne możliwości i potrzeby wychowanek. Realizując zawarte w IPR zamierzenia w celu przygotowaniu do usamodzielnienia wychowanki włączane są do odpowiednich kół zainteresowań, obejmowane są programem "Wygrać z bezradnością", uczestniczą w kursach dokształcających i szkoleniach.

     Psycholog zgodnie z zaleceniami zawartymi w IPR obejmuje wychowanki terapią indywidualną. Pracownicy każdorazowo wnioskując o przyznanie nagrody lub zastosowanie środka dyscyplinarnego uwzględniają wskazane przez IPR obszary, które należy wzmacniać lub eliminować u wychowanki. Ponadto wnioski o zastosowanie środka dyscyplinarnego są opiniowane przez zespół diagnostyczno-korekcyjny, co pozwala na bieżąco monitorować ich zasadność i zgodność z zaleceniami IPR.

     IPR modyfikowany jest, jeśli tylko pojawią się nowe okoliczności wymagające dodatkowych zamierzeń bądź zmiany lub przeformułowania zawartych w IPR zamierzeń. Zaplanowana korekta odbywa się po około 6 miesiącach (po jednym semestrze nauki i dwóch ocenach postępu resocjalizacyjnego) możliwe są wówczas w naszej ocenie zmiany w funkcjonowaniu wychowanki. Modyfikacja IPR dokonywana jest po konsultacji pedagoga z psychologiem, patronem, nauczycielami i wychowawcami, w trakcie której ocenia się w jakim stopniu ustalone zamierzenia zostały osiągnięte oraz po analizie dokumentacji szkolnej i zapisów w arkuszach spostrzeżeń. Wskaźnikami zmian w funkcjonowaniu wychowanki jest zmiana motywacji szkolnej, angażowanie się w proces dydaktyczny, uzupełnienie braków w wiadomościach programowych, wyeliminowanie zachowań niepożądanych, wzrost punktacji podczas oceny postępu resocjalizacyjnego. Korekta IPR jest przedstawiana wychowance, która może przedstawiać własne uwagi i propozycje.


Oferta resocjalizacyjna:

     Działania, jakie są podejmowane w placówce wobec nieletnich, a które przyjmują postać oferty resocjalizacyjnej, mieszczą się zarówno w modelu terapii behawioralnej, jak i humanistycznej. Chodzi zatem o modyfikację i wygaszanie destruktywnych zachowań, nawyków i przyzwyczajeń wychowanek (aspekt behawioralny), a także o stwarzanie im warunków do zmiany postaw, uczenia ról społecznych i kreowania nowej - akceptowanej społecznie - tożsamości (aspekt humanistyczny). Oferta resocjalizacyjna realizowana jest w trzech podstawowych działach placówki: w szkole, w warsztatach i w internacie.

    Szkoła

     Szkoła jest jednym z trzech podstawowych działów placówki odpowiedzialnym za resocjalizację nieletnich dziewcząt. Wychowanki przebywające w zakładzie poprawczym bądź schronisku dla nieletnich objęte są nauczaniem w zakresie szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły zawodowej. Ofertę edukacyjną dostosowujemy do potrzeb i możliwości psychofizycznych wychowanek, uwzględniając wskazówki i zalecenia zawarte w orzeczeniach i opiniach PPP. Szczególny nacisk kładziemy na ukierunkowanie aktywności uczennic poprzez odwoływanie się do ich zainteresowań , zdolności i potrzeb. Bierzemy pod uwagę fakt, że młodzież trafiająca do naszej placówki ma za sobą szereg niepowodzeń szkolnych, trudno ją zmotywować do systematycznej pracy i długotrwałego wysiłku.

     Organizacja zintegrowanej działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół działających przy ZP i SdN w Koronowie oparta jest na nadanych przez Ministra Sprawiedliwości statutach, opracowanych dla każdego rodzaju szkoły oddzielnie. Zgodnie z zapisami w statutach do głównych zadań szkoły, rozumianej jako jedna z agend placówki koronowskiej, należą:

  1. Umożliwienie uczennicom zdobycia wiedzy i umiejętności niezbędnych do ukończenia kolejnego etapu
      edukacji oraz uzyskanie dyplomu czeladniczego oraz lub bądź tytułu robotnika kwalifikowanego poprzez:
    a) atrakcyjny i nowatorski proces nauczania,
    b) udział w wycieczkach dydaktycznych,
    c) kontakt i współpracę z OKE w Gdańsku i Izbą Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy.

  2. Umożliwienie absolwentkom dokonania świadomego wyboru kierunku kształcenia lub wykonywania
      wybranego zawodu poprzez:
    a) udział uczennic w zajęciach warsztatowych organizowanych na terenie placówki,
    b) udział w rozmaitych kursach zawodowych,
    c) organizowanie zajęć z pracownikami biura pracy, firm marketingowych,
    d) poradnictwo psychologiczno- pedagogiczne,
    e) doradztwo zawodowe,
    f) rozwijanie zainteresowań na zajęciach pozalekcyjnych.

  3. Kształtowanie środowiska wychowawczego sprzyjającego realizowaniu celów i zasad określonych w ustawie
      stosownie do poziomu nauczania i wieku uczennic poprzez:
    a) zapewnienie odpowiedniej bazy dla uczennic szkoły,
    b) systematyczne diagnozowanie i monitorowanie ich postępów w nauce,
    c) realizowanie programu wychowawczego szkoły,
    d) tworzenie środowiska sprzyjającego wszechstronnemu rozwojowi osobowości, a także rozwojowi
        społecznemu.
    e) sprawowanie stałej opieki pedagogicznej.

  4. Uwzględnianie i zapewnianie optymalnych warunków rozwoju uczennic.

  5. Sprawowanie opieki nad uczennicami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwienie im udziału w
      dodatkowych zajęciach prowadzonych dla uczennic zdolnych, konkursach przedmiotowych i kołach
      zainteresowań działających na terenie placówki, stwarzanie możliwości przystąpienia do olimpiad i
      konkursów poza szkołą.

  6. Określenie zasad i form współdziałania szkoły z rodzicami(opiekunami prawnymi) w zakresie nauczania,
      wychowania i profilaktyki.

     Proces dydaktyczny szkoły uwzględnia cele zmierzające do dokonania trwałych przemian w sferze struktur osobowości uczennic. Ze względu na to, że w toku nauczania resocjalizującego koncentrujemy się głównie na działaniach mających na celu eliminację negatywizmu szkolnego i zaniedbań dydaktycznych wychowanek, opieramy się na ortodydaktycznych zasadach nauczania ze szczególnym uwzględnieniem:
  1. Indywidualizacji.
  2. Dominacji wychowania.
  3. Dostosowania zadań do możliwości poznawczych uczennic.
  4. Aktywności w nauce.
  5. Życzliwej pomocy.
  6. Pozytywnej atmosfery pracy.

    

     W zajęciach szkolnych stosujemy metody, środki i formy nauczania pobudzające i ukierunkowujące aktywność twórczą wychowanek. Oferta szkoły jest bardzo zróżnicowana, w szerokim zakresie korzystamy z możliwości organizowania zajęć poza placówką. Wychowanki mają możliwość uczestniczenia w wycieczkach dydaktycznych do kina, muzeum, teatru, domu kultury, biblioteki publicznej, brania udziału w imprezach sportowych , rajdach pieszych i samochodowych wycieczkach krajoznawczych. Te formy działalności pozalekcyjnej niewątpliwie odgrywają znaczną rolę w poszerzaniu zakresu wiadomości uczennic, w rozwijaniu ich kompetencji społecznych a także stwarzają nauczycielom doskonałą okazję do prowadzenia intensywnej działalności wychowawczej.

     Wychowanki mogą nadrabiać zaległości w nauce i uczestniczyć w zajęciach wyrównawczych z wszystkich przedmiotów, dodatkowe spotkania pozalekcyjne mają także na celu jak najlepiej przygotować uczennice do egzaminów zewnętrznych; natomiast dziewczęta bardziej uzdolnione mogą poszerzać swoją wiedzę w ramach tzw. zajęć z uczniem zdolnym. Wychowanki z wadami postawy objęte są pomocą specjalistyczną i mogą być włączone do zajęć korekcyjno - kompensacyjnych. Wszystkie uczennice mogą rozwijać swoje zdolności i zainteresowania biorąc udział w konkursach przedmiotowych, imprezach ogólnoszkolnych i środowiskowych oraz w pracy kół zainteresowań prowadzonych przez nauczycieli szkoły i warsztatów oraz wychowawców internacie.

     Szkoła realizuje program oddziaływań resocjalizacyjnych obejmujących wszystkie uczennice, nauczyciele realizują zadania opiekuńcze i wychowawcze na terenie całej placówki. W tym celu współpracują z wychowawcami, nauczycielami zawodu, rodzicami, a także z zespołem diagnostyczno - korekcyjnym w zakresie stawiania diagnozy i prognozy pedagogicznej, stanowiącej istotny element IPR-ów. W ramach godzin do dyspozycji wychowawcy realizowane są zadania wynikające z programu wychowawczego szkoły, programu profilaktycznego "Wygraj z bezradnością" przygotowującego dziewczęta do aktywności zawodowej po opuszczeniu placówki. Priorytetem jest stworzenie dziewczętom poczucia bezpieczeństwa, reagowanie na wszelkie przejawy agresji i przemocy, dbałość o dobrą atmosferę wychowawczą.

     Istotnym elementem pracy wychowawczo-dydaktycznej szkoły jest współpraca z rodzicami/opiekunami nieletnich, utrzymywanie z nimi bieżących kontaktów, pedagogizacja i informowanie o postępach w nauce i zachowaniu córek poprzez organizowanie:"Zjazdu rodziców", "Drzwi otwartych w warsztatach szkolnych", rozmowy telefoniczne oraz rozmowy prowadzone w czasie odwiedzin w placówce, a także informacje przesyłane drogą korespondencyjną.

    Warsztaty szkolne

     Przygotowanie wychowanki do samodzielnego i prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie nieodłącznie wiąże się ze zdobyciem kwalifikacji zawodowych, a w perspektywie podjęciem przez wychowankę pracy zawodowej. Stąd nauka zawodu jest integralną częścią resocjalizacji dziewcząt od pierwszych dni pobytu w placówce. Każda z nieletnich przebywająca w naszej placówce jest objęta kształceniem zawodowym w ramach nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Te dwie formy kształcenia zawodowego różnią się od siebie adresatem, gdyż nauka zawodu odbywa się dla uczennic szkoły zawodowej, natomiast przyuczenie do wykonywania określonej pracy na poziomie szkoły podstawowej i do roku 2019 na poziomie gimnazjum.

     W warsztatach szkolnych kształcenie zawodowe realizowane jest w następujących kierunkach: krawiec, fryzjer, a przyuczenie do pracu w zawodzie kucharz. W ramach dodatkowych godzin realizowane są warsztaty kół zainteresowań (różne w poszczególnych latach szkolnych) oraz zajęcia wspierające indywidualne potrzeby uczennic w wyrównywaniu wiedzy i umiejętności dla dziewcząt przygotowujących się do egzaminów zawodowych. Współpraca pomiędzy szkołą a warsztatami jest ściśle powiązana. Aktem prawnym określającym koncepcję procesu kształcenia zawodowego w danej szkole jest podstawa programowa kształcenia w zawodzie. Na jej bazie powstaje program nauczania dla zawodu i standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, zasady te stosuje się odpowiednio dla szkoły podstawowej i gimnazjum. Po ukończeniu nauki w zasadniczej szkole zawodowej uczennica składa egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe (egzamin zawodowy). Egzamin ten jest formą oceny uczennicy opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu. Natomiast uczennice klas gimnazjalnych przystępują do egzaminu czeladniczego (po uzyskaniu pełnoletniości) organizowanego przez Izbę Rzemiosła i Przedsiębiorczości.

     Praktyczna nauka zawodu odbywa się w zmodernizowanych pomieszczeniach warsztatowych wyposażonych w nowe urządzenia i sprzęt. Nauczyciele zawodu dbają o indywidualny rozwój każdej wychowanki, stwarzając jej możliwość rozwijania umiejętności praktycznych oraz poszerzenia i pogłębienia wiadomości nabytych na lekcjach przedmiotów zawodowych. Ważnym uzupełnieniem nauczania szkolnego w określonym zawodzie jest rozwijanie kursowego systemu kształcenia zawodowego, które zwiększa wychowankom szansę na zatrudnienie. W placówce regularnie odbywają się szkolenia kursowe, między innymi:
  ⇒ opiekunka osób starszych,
  ⇒ opiekunka dzieci,
  ⇒ konserwator zieleni,
  ⇒ kucharz, cukiernik,
  ⇒ kasjer-sprzedawca,
  ⇒ kosmetyczka,
  ⇒ florysta,
  ⇒ obsługa kas fiskalnych.

     W warsztatach szkolnych dziewczęta mają możliwość zdobycia doświadczenia zawodowego w ramach wolontariatu. Uczennice kierunku fryzjerskiego wykonują przez cały rok szkolny zabiegi fryzjerskie dla pensjonariuszy DPS-u w Koronowie. Wychowanki włączyły się także aktywnie w działalność na rzecz mieszkańców, systematycznie uczestnicząc w pracach na terenie DPS-u. Działalność wolontariatu w DPS opiera się na zasadzie dobrowolności i bezinteresowności, działa on w oparciu o porozumieniu o współpracy zgodnie z regulaminem wolontariatu. Celem współpracy jest rozwijanie wrażliwości i otwartości na potrzeby innych, to również promocja placówki w naszym regionie i wzmocnienie pracy wychowawczej. Dziewczęta uczą się między innymi rozwijania postawy zaangażowania na rzecz potrzebujących pomocy, otwartości i wrażliwości na potrzeby innych, życzliwości i bezinteresownych działań na rzecz drugiego człowieka. Podejmowana przez uczennice - wolontariuszki aktywność wpływa pozytywnie na rozwój ich osobowości, jest ważna i pożądana ze względu na wymiar edukacyjno - wychowawczy.

    

W naszej placówce staramy się stworzyć warunki sprzyjające kształtowaniu się właściwej decyzji edukacyjnej i zawodowej, chcemy uświadomić konieczność racjonalnego planowania własnej przyszłości i ścieżki zawodowej. Dlatego wdrażamy w swojej pracy program edukacyjno-zawodowy "Wygrać z bezradnością". Główne zadania wynikające z programu to: motywowanie dziewcząt do aktywności, przedsiębiorczości, zaradności życiowej, przejawiania inicjatywy w zakresie poszukiwania pracy. W ramach tego programu dla lepszego poznania specyfiki poszczególnych zawodów i metod pracy organizowane są wycieczki dydaktyczne do różnych zakładów pracy oraz targi edukacyjne w celu zapoznania uczennic z nowoczesnymi procesami technologicznymi. Młodzież ma możliwość uczestniczenia w zajęciach zorganizowanych przez Urząd Pracy oraz Centrum Planowania i Kariery Zawodowej - zajęcia warsztatowe z zakresu praw i obowiązków pracownika, cykl spotkań z doradcą zawodowym, pośrednikiem pracy. Dla wielu wychowanek proces kształcenia zawodowego, jakim objęte są w placówce, jest jedyną szansą na zdobycie wykształcenia oraz dodatkowych kwalifikacji zawodowych.

    Internat

     Internat jest miejscem, gdzie wychowanki spędzają większość czasu po zajęciach szkolno-warsztatowych. Z tego też względu realizowane są tutaj następujące zadania:
  ⇒ zapewnienie wychowankom odpowiednich warunków bytowych i zaspokojenie ich podstawowych
     potrzeb materialnych i zdrowotnych;
  ⇒ praca opiekuńcza i wychowawczo-terapeutyczna,
  ⇒ działalność kulturalna, oświatowa, sportowa i rekreacyjna,
  ⇒ pomoc psychologiczno-pedagogiczna,
  ⇒ nawiązywanie kontaktów z instytucjami środowiska lokalnego.

    

     W coraz szerszym zakresie w internacie realizowane są przez wychowawców elementy "twórczej resocjalizacji", polegające na:
  ⇒ obcowaniu z utworem literackim, dziełem plastycznym, muzycznym, teatralnym , sportem, co
     kształtuje i zmienia postawy i zachowania człowieka,
  ⇒ pobudzaniu aktywności twórczej i uruchamianiu emocjonalnych doświadczeń, co pobudza motywację do
      pracy nad sobą,
  ⇒ odkrywaniu i rozwijaniu potencjałów, talentów i uzdolnień wychowanek, co służy kreowaniu nowej tożsamości.

     Aktualnie funkcjonują w internacie koła zainteresowań:
  ⇒ koło sportowe,
  ⇒ koło teatralno-muzyczne,
  ⇒ koło plastyczne,
  ⇒ koło taneczne,
  ⇒ koło/zajęcia kynoterapeutyczne.

     U podstaw planowania pracy w internacie leży przekonanie, że stosowne zagospodarowanie czasu wolnego wychowanek ma ogromny wpływ na ich samopoczucie i skalę akceptacji pobytu w placówce. Odpowiedni dobór tematyki zajęć i różnorodność imprez mają dostarczyć wychowankom okazji do przeżywania pozytywnych doświadczeń społecznych, uczyć kontrolowania sposobów odreagowania napięcia emocjonalnego oraz pomaga integrować grupę i wdrażać jej członków do współpracy. Jako placówka o charakterze półotwartym możemy część zajęć prowadzić w środowisku otwartym. Przywiązujemy dużą wagę do tej możliwości działania, gdyż z naszych doświadczeń wynika, że im częściej wychowanki wchodzą w relacje społeczne, poprzez które poznają zawiłości dnia codziennego, tym szybciej następuje w ich świadomości chęć współudziału w przygotowaniu się do społecznego współżycia. Wielokrotnie mogliśmy zauważyć, że częsty pobyt naszych wychowanek poza zakładem, i ich kontakty z ludźmi życzliwymi, odnoszącymi się do nich bez uprzedzeń i strachu, ale z akceptacją, uznaniem za ich wysiłek w swojej chęci do życia na wolności i niesienia pomocy innym, w istotny sposób przyczynia się do ich sukcesu i naszego sukcesu wychowawczego.

     W środowisku lokalnym placówka efektywnie współpracuje z:
  ⇒ Szpitalem im. Jurasza w Bydgoszczy - wolontariat u pacjentów onkologicznych,
  ⇒ DPS-em "Słoneczko" w Bydgoszczy - integracja z podopiecznymi,
  ⇒ DPS-em w Koronowie, usługi fryzjerskie dla podopiecznych, wolontariat,
  ⇒ Stadniną w Jagodowie - wolontariat, pomoc w prowadzeniu zajęć hipoterapeutyczne dla dzieci,
  ⇒ Zespołem Szkół Zawodowych w Koronowie - zajęcia sportowe, zawody,
  ⇒ Świetlicą wiejską w Więzownie - integracja społeczna,
  ⇒ Miejską Biblioteką Publiczną w Koronowie - zajęcia czytelnicze, Dyskusyjny Klub Książki,
  ⇒ Ośrodkiem Kultury "Synagoga" w Koronowie,
  ⇒ Schroniskiem dla zwierząt w Bydgoszczy,
  ⇒ Ośrodkiem kultury w Pruszczu - wystawy okolicznościowe prac własnych, kiermasze,
  ⇒ Ośrodkiem kultury w Przysieku - wystawy okolicznościowe prac własnych, kiermasze,
  ⇒ Urzędem Miejskim i Miejskim Ośrodkiem Kultury w Koronowie,
  ⇒ Szkołami w środowisku gminnym,
  ⇒ Filharmonią, teatrem i operą w Bydgoszczy - audycje umuzykalniające, udział w spektaklach.


Ocena postępu resocjalizacyjnego:

     Ocena postępu resocjalizacyjnego wychowanek jest okresową diagnozą przebiegu realizacji zadań zawartych w indywidualnych planach resocjalizacji. Ma stanowić także instrument pobudzający aktywność własną dziewcząt w kierunku samopoznania oraz pracy nad kształtowaniem swojego charakteru i postawy społecznie pożądanej.

     Sposób oceny postępu resocjalizacyjnego wychowanek w koronowskiej placówce ma charakter behawioralno-poznaczy i jest oparty na zasadach tzw. ekonomii punktowej. Ocenie podlegają dziewczęta przebywające w zakładzie poprawczym oraz w schronisku, wobec których zapadły już orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym. Stopnie resocjalizacyjne ustalane są sześć razy w roku, w mniej więcej równych przedziałach czasowych na posiedzeniach Komisji Wychowania. Wychowanki oceniane są punktowo według opracowanych dla każdej agendy (internatu, szkoły, warsztatów) kryteriów, które dotyczą stosunku nieletnich do obowiązków, do przełożonych i koleżanek, ich kultury osobistej, zaangażowania w sprawy placówki i działalność środowiskową. Przy ocenie uwzględnia się również punktacje dodatnią lub ujemną uzyskaną przez dziewczęta za raporty pochwalne i środki dyscyplinarne. Punkty uzyskane przez wychowanki w każdym z trzech działów, podczas Komisji Wychowania zostają podsumowane i stanowią podstawę do wystawienia przypisanego do określonej ilości punktów stopnia resocjalizacyjnego. a) 0 stopień - do 0 punktów b) I stopień - do 62 punktów (20% ) c) II stopień - 63 - 184 punktów (do 60%) d) III stopień - 185 - 244 punktów (do 80%) e) IV stopień - 245 i powyżej Ustalono 5 stopni resocjalizacyjnych przyporządkowanych określonej ilości uzyskanych przez wychowanki punktów:
         0 stopień - 0 pkt. i poniżej.
         I stopień - 1 - 62 pkt.
       II stopień - 63 - 184 pkt.
     III stopień - 185 - 244 pkt.
      IV stopień - 245 pkt. i powyżej.

     Do każdego stopnia resocjalizacyjnego przypisane są określone przywileje, przy czym przywileje stopnia niższego przysługują wychowankom przy stopniu wyższym. Po nadaniu wychowankom stopni resocjalizacyjnych, patroni podczas indywidualnych spotkań uświadamiają swoim podopiecznym pozytywne zmiany jakie zaszły w ich postępowaniu oraz wskazują na niekorzystne aspekty zachowania, które należy wyeliminować. Takie uświadomienie wychowanek ma włączyć je do procesu samowychowania i przyczynić się do wzmożenia motywacji do pracy nad sobą.


Usamodzielnianie wychowanek:

     Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić wychowankę z zakładu poprawczego (art. 86 upn), jeżeli postępy w jej wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu z zakładu będzie ona przestrzegała porządku prawnego i zasad współżycia społecznego. Może ona zostać warunkowo zwolniona z zakładu nie wcześniej niż po upływie sześciomiesięcznego okresu pobytu w zakładzie. Do tego okresu sąd może zaliczyć czas pobytu wychowanki w schronisku dla nieletnich. Orzekając warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego, sąd rodzinny ustala okres próby od roku do lat 3; okres próby nie może jednak trwać dłużej niż do ukończenia przez nieletnią lat 21. Do warunkowo zwolnionej nieletniej sąd stosuje środki wychowawcze. Jeżeli w okresie próby warunkowo zwolniona wychowanka uległa ponownie demoralizacji albo uchyla się od wykonywania nałożonych na niej obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zwolnienie i zarządzić umieszczenie nieletniej w zakładzie poprawczym.

     W celu przygotowania wychowanki do warunkowego zwolnienia zakład:
  ⇒ zbiera informacje o jej potrzebach po opuszczeniu zakładu,
  ⇒ udziela informacji i pomocy przy wnioskowaniu o wydanie dowodu osobistego i innych dokumentów,
  ⇒ udziela pomocy w nawiązaniu i utrzymywaniu kontaktów z kuratorem sądowym,
  ⇒ udziela pomocy w podjęciu zatrudnienia, zamieszkaniu i wyborze szkoły.

     W opracowanym w początkowym okresie pobytu wychowanki w zakładzie poprawczym indywidualnym planie resocjalizacji ustalony jest przybliżony, przewidywany termin jej warunkowego zwolnienia. Wychowanka poinformowana jest o tym terminie i zapoznana z zawartymi tam wymogami, jakie musi spełnić, aby mogła być warunkowo zwolniona (zakreślony w IPR wychowanki termin warunkowego zwolnienia nie jest obligatoryjny). Wychowanka może ubiegać się o warunkowe zwolnienie z zakładu przy zachowaniu sześciomiesięcznego okresu pobytu, jeśli złoży wniosek w sądzie. Mogą uczynić to też jej rodzice lub opiekunowie prawni albo obrońca.

     Podczas pobytu wychowanki w zakładzie pedagog po zapoznaniu się z warunkami materialno - bytowymi jej środowiska rodzinnego zgłasza ją do właściwego do jej miejsca zamieszkania PCPR zgodnie z ustawą o pomocy społecznej celem przygotowania dla niej zaplanowanej pomocy po opuszczeniu placówki w trybie art. 86 upn ustalając opiekuna usamodzielnienia (najczęściej są to osoby z najbliższej rodziny bądź pracownicy PCPR). Jeśli wychowanka nie ma dokąd wrócić po pobycie w zakładzie, to w trakcie jej pobytu przygotowuje się dla niej środowisko zastępcze (dalsza rodzina, internat).

     Wychowanka pełnoletnia w trakcie pobytu w zakładzie, jeśli odczuwa taką potrzebę, może składać wniosek do odpowiedniego urzędu o przydział mieszkania. Patron, pedagog i inni pracownicy pedagogiczni udzielają jej pomocy w tym zakresie.

     Zwalniana wychowanka otrzymuje za pokwitowaniem pozostające w depozycie przedmioty i pieniądze będące jej własnością, a także wszelkie zgromadzone w aktach osobowych dokumenty (świadectwa szkolne, dowód osobisty, zaświadczenia o odbytych kursach, legitymację szkolną, potrzebną do kontynuowania leczenia dokumentację medyczną).

     Wychowanki wymagające systematycznego leczenia otrzymują też leki na pierwsze dni pobytu w domu i recepty do realizacji, których bezpośrednimi dysponentami zostają rodzice bądź opiekunowie prawni.

     Wychowanka może zostać umieszczona poza zakładem na mocy art. 90 upn na czas określony, jeżeli przemawiają za tym względy szkoleniowo-wychowawcze, a w szczególności możliwość zdobycia wykształcenia, możliwość podjęcia zatrudnienia, potrzeba specjalistycznego leczenia lub szczególne względy rodzinne, a ocena zachowania nieletniej wskazuje, iż będzie możliwe roztoczenie nad nią skutecznego nadzoru. Pozostaje ona nadal wychowanką zakładu, który zobowiązany jest roztoczyć nad nią nadzór. Wykonanie decyzji o umieszczeniu poza zakładem następuje po zaakceptowaniu jej przez sąd rodzinny. Dyrektor zakładu przed wydaniem decyzji może wystąpić do sądu o zlecenie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.

    Wychowankę umieszcza się na mocy art. 90 upn:
  ⇒ w domu rodzinnym po uprzednim przygotowaniu rodziców do właściwego wypełnienia funkcji opiekuńczo-
     wychowawczych, jeżeli w chwili podejmowania takiej decyzji jest osobą niepełnoletnią,
  ⇒ w domu rodzinnym, który nie daje pełnej gwarancji odpowiedniej opieki, jeżeli jest osobą pełnoletnią,
  ⇒ w środowisku zastępczym np. internat, dalsza rodzina, jeżeli jest pełnoletnia.

     Informacja o planowanym umieszczeniu przesyłana jest do sądu wraz z programem pobytu poza zakładem w trybie art. 90. W planie pobytu określone są:
  ⇒ cel, miejsce i czas pobytu, plany dotyczące kontynuowania nauki, podjęcia pracy bądź leczenia
     i zobowiązania wychowanki służące ich realizacji,
  ⇒ osoba sprawująca bezpośrednią opiekę nad wychowanką,
  ⇒ sposób kontaktowania się z placówką,
  ⇒ sankcje za nieprzestrzeganie ustaleń.
Zmiany w programie mogą odbywać się za zgodą dyrektora.

     Przygotowanie wychowanki do bezwarunkowego zwolnienia dotyczy nieletnich, które osiągnęły 21 rok życia i wobec których ustaje wykonywanie środka poprawczego z mocy prawa. W celu przygotowania wychowanki do zwolnienia zakład:
  ⇒ gromadzi informacje o potrzebach wychowanki po zwolnieniu,
  ⇒ udziela pomocy w wyrobieniu niezbędnych dokumentów (lub udziela informacji dotyczących wyrobienia
     dokumentów,
  ⇒ udziela informacji o przysługującej pomocy w usamodzielnieniu (w chwili opuszczenia placówki otrzymuje
     wykaz instytucji wraz z danymi teleadresowymi, które są zobowiązane do objęcia pomocą),
  ⇒ udziela, w miarę możliwości pomocy w podjęciu zatrudnienia i zamieszkania.

     Nieletnia, która w chwili ukończenia 21 roku życia jest uczennicą (II semestru ostatniej klasy gimnazjum lub zasadniczej szkoły zawodowej, może pozostać w zakładzie do końca roku szkolnego na swój wniosek pozytywnie zaopiniowany przez dyrektora.

     Jeśli zwalniana wychowanka nie może powrócić do domu rodzinnego, podejmuje się działania (występuje do urzędu miasta lub innych instytucji) zmierzające do przygotowania dla niej miejsca, w którym może zamieszkać.

     Wychowankę zgłasza się do właściwego PCPR w roku poprzedzającym ukończenie przez nią 18 lat i wykonuje dalsze czynności zgodne z przepisami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej tj. udziela się pomocy wychowance w przygotowaniu stosownej dokumentacji (wskazanie opiekuna usamodzielnienia, opracowanie indywidualnego programu usamodzielnienia), informuje PCPR o zamiarze usamodzielnienia się wychowanki na co najmniej trzy miesiące przed terminem opuszczenia zakładu, przekazuje o niej dokumentację na miesiąc przed terminem opuszczenia zakładu, o skreśleniu z ewidencji w dniu skreślenia. Zwalniana wychowanka otrzymuje za pokwitowaniem pozostające w depozycie przedmioty wartościowe, inne przedmioty i pieniądze stanowiące jej własność, dokumenty szkolne (świadectwa, zaświadczenia).


Zakończenie:

     Na koniec wypadałoby zapytać, jaka jest skuteczność opisywanego systemu, tzn. w jakim stopniu osiągane są na jego "wyjściu" postulowane cele (a w szczególności cel ogólny - optymalne przystosowanie społeczne wychowanek). Oczywiście nie jesteśmy w stanie w niniejszym opracowaniu na to pytanie odpowiedzieć - wymagałoby to osobnych, szczegółowych badań.

     Jednym ze wskaźników efektywnej pracy placówki jest powrotność do przestępstwa po opuszczeniu zakładu poprawczego. Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadziło badania w tym zakresie obejmujące okres 5-letni (od 01.01.2011 do 31.12.2015). TYLKO !!! 5,1% wychowanek, które opuściły placówkę w tym okresie miało jeszcze kłopoty z prawem (na 39 nieletnich jednej dziewczynie orzeczono bezwarunkowe ograniczenie wolności i jednej ograniczenie wolności zawieszono).

     Na podstawie doświadczeń i obserwacji można sformułować ogólne warunki optymalnego funkcjonowania opisywanego systemu. Zaliczamy do nich:
  ⇒ ciągłe funkcjonowanie zespołu diagnostycznego, zapewniającego stały dopływ informacji o wychowankach,
  ⇒ indywidualizację oddziaływań opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych,
  ⇒ jasne określenie kryteriów postępu resocjalizacyjnego wychowanków,
  ⇒ odpowiedni dobór wychowawców do istniejących grup wychowawczych (tak, aby ich skłonności i preferencje
     pokrywały się z zainteresowaniami wychowanków),
  ⇒ elastyczną strukturę organizacyjna instytucji placówki,
  ⇒ odpowiednią opiekę następcza nad wychowankami opuszczającymi placówkę.


Literatura i źródła:
  1. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne,
     Warszawa 2001.
  2. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.2016.1654 ze zm.
  3. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.2017.1769 ze zm.)
  4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych
     i schronisk dla nieletnich (Dz.U.2017.487)